Ceza Koşulu (Cezai Şart)

CEZA KOŞULU (CEZAİ ŞART)

Cezai koşulu, Borçlar Kanunu’nun 179-182. Maddeleri arasında düzenlenmiştir. Borçlunun, asıl borcunu ilerde, hiç veya gereği gibi ifa etmediği takdirde alacaklıya karşı ifa etmeyi önceden taahhüt ettiği edime denir. Bu nedenle ceza koşulu, borçluyu sözleşmeden doğan borçlarını gereği gibi ifa etmeye zorlamak için kullanılmaktadır. Ceza koşulunun olması asıl alacağın varlığına bağlıdır. Çünkü ceza koşulunun amacı asıl alacağı kuvvetlendirmektir. Sözleşmede bir ceza koşulu kararlaştırılmışsa tazmini için herhangi bir zararın ortaya çıkmasına gerek yoktur.

Asıl borç geçerli olarak meydana gelmediyse (sözleşmenin hukuka veya ahlaka aykırılık, başlangıçtaki imkânsızlık, tarafların fiil ehliyetsizliği veya şekil noksanlığı) ya da takas, ibra vb. şekilde ortadan kalktıysa cezai şart da asıl alacağa bağlı olmasından dolayı ortadan kalkar. Ceza koşulunun asıl alacağa bağlı olmasının farklı bir sonucu da asıl borç için kanunda düzenlenen şekil şartının ceza koşulu için de geçerli olduğudur.

Borçlar Kanunu m.179

Bir sözleşmenin hiç veya gereği gibi ifa edilmemesi durumu için bir ceza kararlaştırılmışsa, aksi sözleşmeden anlaşılmadıkça alacaklı ya borcun ya da cezanın ifasını isteyebilir.

Ceza, borcun belirlenen zaman veya yerde ifa edilmemesi durumu için kararlaştırılmışsa alacaklı, hakkından açıkça feragat etmiş veya ifayı çekincesiz olarak kabul etmiş olmadıkça, asıl borçla birlikte cezanın ifasını da isteyebilir.

Borçlunun, kararlaştırılan cezayı ifa ederek sözleşmeyi, dönme veya fesih suretiyle sona erdirmeye yetkili olduğunu ispat etme hakkı saklıdır.

    - Maddenin birinci seçimlik ceza koşulunu düzenlerken ikinci fıkrası ifaya eklenen cezai koşulunu ve üçüncü fıkrası ise ifayı engelleyen ceza koşulunu düzenlemektedir. İfayı engelleyen ceza koşulu gerçek anlamda bir ceza koşulu değildir; dönme cezası olarak da bilinmektedir. Taraflar dilerse belli bir meblağ ödeyerek anlaşmayı sonlandırmayı kararlaştırabilir. Taraflar dilerse belli bir meblağ ödeyerek anlaşmayı sonlandırmayı kararlaştırabilir.

Borçlar Kanunu m.180

Alacaklı hiçbir zarara uğramamış olsa bile, kararlaştırılan cezanın ifası gerekir.

Alacaklının uğradığı zarar kararlaştırılan ceza tutarını aşıyorsa alacaklı, borçlunun kusuru bulunduğunu ispat etmedikçe aşan miktarı isteyemez.

  - Yani her ne kadar ceza koşulunun ödenmesi için zarar gerekmese de aşkın zararın istenebilmesi için zararın varlığı ve alacaklı tarafından ispatlanması şarttır.

Borçlar Kanunu m.181

Ceza koşuluna ilişkin hükümler, dönme durumunda ifa edilmiş olan kısmın alacaklıya kalacağını öngören sözleşmelere de uygulanır.

Taksitle satışa ilişkin hükümler saklıdır.

Borçlar Kanunu m.182

Taraflar, cezanın miktarını serbestçe belirleyebilirler.

Asıl borç herhangi bir sebeple geçersiz ise veya aksi kararlaştırılmadıkça sonradan borçlunun sorumlu tutulamayacağı bir sebeple imkânsız hâle gelmişse, cezanın ifası istenemez. Ceza koşulunun geçersiz olması veya borçlunun sorumlu tutulamayacağı bir sebeple sonradan imkânsız hâle gelmesi, asıl borcun geçerliliğini etkilemez.

Hâkim, aşırı gördüğü ceza koşulunu kendiliğinden indirir.

  - Maddenin birinci fıkrasının en büyük istisnası hizmet sözleşmeleridir. İşçinin, işveren karşısındaki zayıf durumu gözetildiğinden, hizmet sözleşmelerinde tek taraflı olarak ceza koşulu konulamaz.

  - Hakimin aşırı gördüğü ceza koşulunu kendiliğinden indirmesi için; ceza koşulu anlaşması geçerli olmalı, ceza koşulu alacağı muaccel, henüz ifa edilmemiş olmalı ve alacak aşırı derecede yüksek olmalıdır. Bu koşullar bir arada bulunmadığı takdirde hâkim ceza koşulunu kendiliğinden indiremez.

Olması gerekenden fazla bir cezai şart ödememek ya da haksız bir cezai şart ödememek için bir avukata danışmanızı tavsiye ederiz.