Ceza Hukukunda Yargılamanın Yenilenmesi (iadei muhakeme)

Kesinleşmiş mahkeme kararlarına karşı tanınan başvuru yollarına “olağanüstü kanun yolları” denilmektedir. Ceza Muhakemesi Kanununda (madde 311) olağanüstü kanun yolları içerisinde yer alan yargılamanın yenilenmesine iadei muhakeme de denilmektedir. Mahkeme tarafından verilen kararın kesinleşmesinden sonra CMK madde 311'de belirtilen şartların varlığı durumunda hükümlü lehine ya da aleyhine kesinleşen kararlarda yargılamanın yenilenmesi yoluna gidilebilir. Kesinleşen bir hükümle sonuçlanmış bir dava, kanunda yazılan hallerde yargılanmanın yenilenmesi yoluyla tekrar görülebilir.

Yargılamanın yenilenmesi Ceza Muhakamesi kanununda olağanüstü kanun yolları içerisinde düzenlenmiştir. Yani sadece kanunda sayılı hallerde istisnai olarak bu kanun yoluna gidilebilmektedir. Yargılamanın yenilenmesi başvurusu kararı veren mahkemeye verilecek "yargılamanın yenilenmesi dilekçesi" "iadei muhakeme dilekçesi" ile yapılabilir.

Yargılamanın Yenilenmesi Başvuru Süresi

Yargılamanın Yenilenmesi talep üzerine görülen bir kanun yoludur. Yargılanmanın yenilenmesinde kural olarak süre sınırlanması yoktur.

Yargılamanın Yenilenmesi Hangi Makama Yapılır?

Yargılamanın yenilenmesi istemi hükmü veren mahkemeye yapılır. Bu mahkeme, istemin kabul edilebilir olup olmadığına, kabul edilebilir ise esaslı olup olmadığına duruşma yapmaksızın karar verir. Yargılamanın yenilenmesi isteminin kabul edilebilir olmadığına karar verirse bu karara ilişkin itiraz yoluna gidilebilir. Yine yargılamanın yenilenmesi isteminin esassız olmasından dolayı reddi kararına karşı itiraz yoluna gidilebilir. İstem kabul edilebilir ve esaslı kabul edilirse duruşma açılarak dava yeniden görülür.

Yargılamanın Yenilenmesi Yoluna Kimler Başvurabilir?

Hükmün infaz edilmiş olması veya hükümlünün ölümü, yargılamanın yenilenmesi istemine engel olmaz. Hükümlünün kendisi, ölenin eşi, üstsoyu, altsoyu, kardeşleri yargılamanın yenilenmesi isteminde bulunabilir. Bu kişilerin yokluğu halinde Adalet Bakanı da yargılamanın yenilenmesi talebinde bulunabilir.

Yargılamanın Yenilenmesi İsteminin Hükmün İnfazına Etkisi Nedir?

Yargılamanın yenilenmesi istemi hükmün infazını ertelemez. Ancak mahkeme, infazın geri bırakılmasına veya durdurulmasına karar verebilir. Yargılamanın yenilenmesi istemi hükümlünün lehine olarak yapılmışsa, yeniden verilecek hüküm önceki hükümle belirlenmiş olan cezadan daha ağır bir cezayı içeremez.

Hükümlü Lehine Yargılamanın Yenilenmesi Nedenleri Nelerdir?

SAHTE BELGE KULLANILMASI: Duruşmada kullanılan ve hükmü etkileyen bir belgenin sahteliğinin anlaşılması durumunda söz konusu olur.

YALAN TANIKLIK VEYA BİLİRKŞİLİK: Yemin verilerek dinlenmiş olan bir tanık veya bilirkişinin hükmü etkileyecek biçimde hükümlü aleyhine kast veya ihmal ile gerçek dışı tanıklıkta bulunduğu veya oy verdiği anlaşılması durumunda söz konusu olur.

HAKİMİN GÖREVİNDE CİDDİ KUSUR ETMESİ: Hükme katılmış hakimlerden biri, hükümlünün neden olduğu kusur dışında, aleyhine ceza kovuşturmasını veya bir ceza ile mahkumiyetini gerçekleştirecek biçimde görevlerini yapmada kusur etmesi durumunda söz konusu olur.

HÜKMÜN DAYANDIĞI HUKUK MAHKEMESİNİN KARARININ ORTADAN KALKMASI: Ceza hükmü hukuk mahkemesinin bir hükmüne dayandırılmış olup da bu hüküm kesinleşmiş diğer bir hükümle ortadan kaldırılmış olması durumunda söz konusu olur.

YENİ OLAYLAR VE YENİ DELİLLERİN ORTAYA ÇIKMASI: Yeni olaylar veya yeni deliller ortaya konulup da bunlar yalnız başına veya önceden sunulan delillerle birlikte göz önüne alındıklarında sanığın beraatini veya daha hafif bir cezayı içeren kanun hükmünün uygulanması ile mahkûm edilmesini gerektirecek nitelikte olması durumunda söz konusu olur.

AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİNİN KESİNLEŞMİŞ KARARI: Ceza hükmünün, İnsan Haklarının ve Ana Hürriyetleri Korumaya Yönelik Sözleşmenin veya eki protokollerinin ihlali suretiyle verildiğinin ve hükmü bu aykırılığa dayandığının, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kesinleşmiş kararıyla tespit edilmiş olması veya ceza hükmü aleyhine Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılan başvuru hakkında dostane çözüm ya da tek taraflı deklarasyon sonucunda düşme kararı verilmesi. Bu halde yargılamanın yenilenmesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararının kesinleştiği tarihten itibaren 1 yıl içinde istenebilir.

Bu hüküm 04.02.2023 tarihinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kesinleşmiş kararları ile, 04.02.2023 tarihinden sonra Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılan başvurular üzerine verilecek kararlar hakkında uygulanır.

Sanık veya Hükümlünün Aleyhine Yargılamanın Yenilenmesi Nedenleri Nelerdir?

SAHTE BELGE KULLANILMASI: Duruşmada sanığın veya hükümlünün lehine ileri sürülen ve hükme etkili olan bir belgenin sahteliği anlaşılması durumunda söz konusu olur.

HAKİMİN GÖREVİNDE CİDDİ KUSUR ETMESİ: Hükme katılmış hakimlerden biri, aleyhine ceza kovuşturmasını veya bir ceza ile mahkumiyetini gerektirecek nitelikte olarak görevlerini yapmada sanık veya hükümlü lehine kusur etmesi dorumunda söz konusu olur.

SANIĞIN HAKİM ÖNÜNDE İKRARI: Sanık beraat ettikten sonra suçla ilgili olarak hakim önünde güvenilebilir nitelikte ikrarda bulunması durumunda söz konusu olur.

Yargılamanın Yenilenmesinin Kabul Edilmeyeceği Haller Nelerdir?

Kanunun aynı maddesinde yer almış sınır içinde olmak üzere cezanın değiştirilmesi amacıyla yargılamanın yenilenmesi kabul edilemez. Hatanın giderilebilmesini sağlayacak başka bir yol varsa, yargılamanın yenilenmesi yoluna gidilemez.

Yargılamanın Yenilenmesi Kararının Verilmesi ve Delillerin Toplanması Nasıl Yapılır?

Daha önce hükmü veren mahkemeye yapılan başvuru kabul edildiğinde ve yargılamanın yeniden yapılması söz konusu olduğunda delil toplanması sürecinde soruşturma hükümleri uygulanır. Deliller hukuka uygun olarak toplandıktan sonra da hakkında hüküm verilen kişiden ve Cumhuriyet savcısından görüşlerini bildirmesi istenecektir.

Mahkeme bu işlem için ilgililere 7 günlük süre verir. İlgili kişiler bu süre içerisinde gerekli başvuruyu yapar. Bu süreçte yeni, bir duruşma açılarak yargılama yeniden yapılır. Duruşmanın neticesinde ise mahkemenin hükmü onaylaması ya da hükmün iptali yönünde karar alması söz konusu olur.

Hükmün iptali söz konusu olduğunda ise mahkemenin dava hakkında yeni bir hüküm verdiği görülür. Hükümlünün bu süreçte ölmüş olması halinde ise mahkemenin yeniden duruşma yapmasına gerek kalmamakla birlikte gerekli deliller toplanarak hükümlünün beraatına ya da yargılamanın yenilenmesi talebine ret kararı verir. Diğer durumlarda ise yeterli delil olması halinde mahkeme Cumhuriyet savcısının görüşünü alarak ilerler. Duruşma yapmayan mahkeme hükümlünün beraatına karar verir. Beraat kararı alan mahkeme önceki hükmün ortadan kaldırılması yönünde de karar almış olur. Yargılamanın yenilenmesi söz konusu olduğunda ise sanık ya da hükümlü için beraat kararı verilebilir. Ya da ceza verilmesine yer olmadığına dair karar alınabilir. Önce verilmiş olan mahkûmiyet kararı tamamen ya da kısmen infaz edilmişse bu durumda maddi ve manevi tazminatın ortaya çıkması söz konusu olacağından bu zararın tazmini gerekmektedir. CMK 141-144 hükümleri bu zararların tazminine ilişkindir.

Yargılamanın Yenilenmesinde Dava Zamanaşımı Süresi Nedir?

Dava zamanaşımı olarak ifade edilen süre; bir suç işlendiğinde belli bir süre geçmesine rağmen dava açılmaması ya da dava açılmış olsa bile kanuni sürede bu davanın sonuçlanmaması anlamına gelir. Bu tür durumlar davanın düşmesine sebep olur. Yargılamanın yenilenmesi aynı fiilden dolayı gerçekleşeceği zaman yargılamanın yenilenmesi talebinin kabul edildiği tarih fiile ilişkin zamanaşımı süresini yeniden başlatır.